De rode draad

Adriaantje de Jong • 1 september 2021

Borduren in Bunschoten-Spakenburg

In Museum Spakenburg is tot 28 augustus 2021 een tentoonstelling te zien over merk- en letterlappen.  
Het museum bezit een mooie collectie, maar de meeste stukken bevinden zich doorgaans in het depot. Het is opvallend dat deze familiestukken, die voornamelijk dateren uit de 19de- en 20ste- eeuw, vaak generaties lang zorgvuldig zijn bewaard en gekoesterd. In deze tentoonstelling worden ze voor het voetlicht gebracht. 
 

 

Veel vrouwen op leeftijd herinneren zich nog wel dat zij zelf een (rode)schoollap borduurden. Vanaf 1878 tot 1974 stond het vak 'nuttige handwerken voor meisjes' dan ook verplicht op het rooster van alle lagere scholen. 
Ze leerden kousen breien, stoppen en mazen, haken, borduren, naaien en soms ook patroontekenen. Deze vaardigheden waren uiterst nuttig, zeker omdat textiel tot in de jaren zestig kostbaar was. 

De merk- of letterlap werd uitgevoerd in kruissteekjes en meestal geborduurd met rode borduurzijde. De letters en cijfers waarop geoefend werd dienden om later het linnengoed van de uitzet te kunnen merken, met de beginletters of initialen van de eigenaar. Ook werden ze soms genummerd (om aan te geven hoeveel stuks er van het soort linnengoed was).
Vanaf 1974 veranderde het vak ‘handwerken’ in ‘textiele werkvormen’. Dit werd ook aan jongens onderwezen. Al gauw verdween het vak naar de marge en in 1985, bij de invoering van de ‘Wet op het basisonderwijs’ verdween het definitief van de lesroosters. 

Naast de schoolhandwerken wordt er in de tentoonstelling ook aandacht besteed aan de historie van het borduren in kruissteek. Al vanaf de 15de eeuw zijn er merklappen in de westerse wereld vervaardigd. De oudst bekende merklap in de collectie van Museum Spakenburg dateert uit 1771. Op deze merklappen zijn vaak ook veel patronen te vinden met een rijke symboliek, waarvan de meeste maaksters de betekenis overigens niet kenden; zij kozen wat ze mooi vonden of wat hun naailerares of moeder hen voorschotelde. 
 
Een belangrijk deel van de tentoonstelling is ingeruimd voor borduurlappen uitgevoerd in wol op stramien uit de 19de- en begin 20ste-eeuw. Dit type borduurlappen is ook wel bekend onder de naam Berlijns wolwerk. De patronen kwamen veelal uit Duitsland (voornamelijk Berlijn) en verschenen in grote oplage bij gespecialiseerde uitgeverijen. Ook kwam er speciaal garen op de markt in ontelbaar veel kleuren. De patronen en het garen werden enorm populair en het is dan ook niet verwonderlijk dat ook in Bunschoten-Spakenburg veel Berlijns wolwerk bewaard is gebleven. 
 
Wat alle merk- borduur- en letterlappen gemeen hebben is het persoonlijk karakter van het handwerk, dat door generaties vrouwen is beoefend. Dit vormt de rode draad en is zeker bijzonder om in deze tentoonstelling verzamelt te zien. 


Deel dit artikel

door Jeanet Huijgen 24 maart 2025
Donderdag 10 april van 19.30 tot 21.30 uur Hoor meer over 80 jaar bevrijding en de Grebbelinie in Bunschoten-Spakenburg in de bibliotheek. Oud-burgemeester Van de Groep vertelt over de Grebbelinie. Ook zie je een stukje uit een documentaire 'Geschiedenis van Bunschoten Spakenburg en Eemdijk'. Drie 'levende boeken' vertellen hun persoonlijke verhaal over de impact van de oorlog en het belang van vrijheid. Daarna kun je onder het genot van een drankje in Museum Spakenburg kijken naar de rol van Spakenburg bij de Grebbelinie.
door Adriaantje de Jong 1 november 2024
In Museum Spakenburg komt de tijd van de Zuiderzeevisserij tot leven in de expositie ‘Vissen naar historie, Peter Dorleijn en de Zuiderzeevisserij'. Dorleijn is de expert in Nederland als het gaat over de historie van de botter en de visserij op de voormalige Zuiderzee. Dankzij zijn onderzoek, tekeningen en collectie is kennis over deze belangrijke bedrijfstak niet verloren gegaan. De tentoonstelling toont objecten zoals vistuig, botteronderdelen, gereedschappen en aquarellen die uitleg geven over verschillende vistechnieken. De expositie is te zien tot 6 september 2025.
door Adriaantje de Jong 9 oktober 2024
Op woensdag 30 oktober, in de herfstvakantie, organiseert hetCULTUURplatform samen met Museum Spakenburg en Bibliotheek, vestiging Bunschoten een interactieve culturele dag voor kinderen van 7 tot en met 12 jaar.
door Adriaantje de Jong 1 oktober 2024
Het Cultuur Platform Bunschoten organiseert samen met Museum Spakenburg en de Bibliotheek Eemland een Cultureel Café met twee interessante gasten, Peter Dorleijn, Zuiderzee-historicus en tekenaar en Eva Vriend, historicus en schrijver. Beiden zijn gefascineerd door de Zuiderzee en kunnen hierover boeiend vertellen. Ieder vanuit een andere invalshoek.
door Adriaantje de Jong 25 juli 2024
Kleding van nu, stoffen van toen Al meer dan 50 jaar tonen we jaarlijks ons cultureel erfgoed tijdens de vier Spakenburgse dagen. Vorig jaar verrasten we met de expositie Roots, waarin we een indrukwekkend aantal prachtige inzendingen hadden. Maar de klederdracht verdwijnt snel uit het straatbeeld, al is er gelukkig nog veel klederdrachtmateriaal onder de mensen.
door Adriaantje de Jong 22 april 2024
In de tentoonstelling ‘De eindjes aan elkaar knopen’ over de Hollandsche Knoopenfabriek (HKF) en knopen in de klederdracht wordt ook aandacht besteed aan de prachtige handgemaakte knoopjes die achterop het vrouwenjak worden toegepast. Ze zijn gemaakt in een wikkeltechniek, waarna er motiefjes op worden geborduurd. Lijkt het je leuk deze knoopjes zelf te leren maken? Als afsluiting van de tentoonstelling bieden we nog eenmaal een workshop aan en wel op woensdag 11 september 2024.
Meer berichten