De rode draad

Adriaantje de Jong • sep. 01, 2021

Borduren in Bunschoten-Spakenburg

In Museum Spakenburg is tot 28 augustus 2021 een tentoonstelling te zien over merk- en letterlappen.  
Het museum bezit een mooie collectie, maar de meeste stukken bevinden zich doorgaans in het depot. Het is opvallend dat deze familiestukken, die voornamelijk dateren uit de 19de- en 20ste- eeuw, vaak generaties lang zorgvuldig zijn bewaard en gekoesterd. In deze tentoonstelling worden ze voor het voetlicht gebracht. 
 

 

Veel vrouwen op leeftijd herinneren zich nog wel dat zij zelf een (rode)schoollap borduurden. Vanaf 1878 tot 1974 stond het vak 'nuttige handwerken voor meisjes' dan ook verplicht op het rooster van alle lagere scholen. 
Ze leerden kousen breien, stoppen en mazen, haken, borduren, naaien en soms ook patroontekenen. Deze vaardigheden waren uiterst nuttig, zeker omdat textiel tot in de jaren zestig kostbaar was. 

De merk- of letterlap werd uitgevoerd in kruissteekjes en meestal geborduurd met rode borduurzijde. De letters en cijfers waarop geoefend werd dienden om later het linnengoed van de uitzet te kunnen merken, met de beginletters of initialen van de eigenaar. Ook werden ze soms genummerd (om aan te geven hoeveel stuks er van het soort linnengoed was).
Vanaf 1974 veranderde het vak ‘handwerken’ in ‘textiele werkvormen’. Dit werd ook aan jongens onderwezen. Al gauw verdween het vak naar de marge en in 1985, bij de invoering van de ‘Wet op het basisonderwijs’ verdween het definitief van de lesroosters. 

Naast de schoolhandwerken wordt er in de tentoonstelling ook aandacht besteed aan de historie van het borduren in kruissteek. Al vanaf de 15de eeuw zijn er merklappen in de westerse wereld vervaardigd. De oudst bekende merklap in de collectie van Museum Spakenburg dateert uit 1771. Op deze merklappen zijn vaak ook veel patronen te vinden met een rijke symboliek, waarvan de meeste maaksters de betekenis overigens niet kenden; zij kozen wat ze mooi vonden of wat hun naailerares of moeder hen voorschotelde. 
 
Een belangrijk deel van de tentoonstelling is ingeruimd voor borduurlappen uitgevoerd in wol op stramien uit de 19de- en begin 20ste-eeuw. Dit type borduurlappen is ook wel bekend onder de naam Berlijns wolwerk. De patronen kwamen veelal uit Duitsland (voornamelijk Berlijn) en verschenen in grote oplage bij gespecialiseerde uitgeverijen. Ook kwam er speciaal garen op de markt in ontelbaar veel kleuren. De patronen en het garen werden enorm populair en het is dan ook niet verwonderlijk dat ook in Bunschoten-Spakenburg veel Berlijns wolwerk bewaard is gebleven. 
 
Wat alle merk- borduur- en letterlappen gemeen hebben is het persoonlijk karakter van het handwerk, dat door generaties vrouwen is beoefend. Dit vormt de rode draad en is zeker bijzonder om in deze tentoonstelling verzamelt te zien. 


Deel dit artikel

door Adriaantje de Jong 22 apr., 2024
In de tentoonstelling ‘De eindjes aan elkaar knopen’ over de Hollandsche Knoopenfabriek (HKF) en knopen in de klederdracht wordt ook aandacht besteed aan de prachtige handgemaakte knoopjes die achterop het vrouwenjak worden toegepast. Ze zijn gemaakt in een wikkeltechniek, waarna er motiefjes op worden geborduurd. Lijkt het je leuk deze knoopjes zelf te leren maken? Wegens succes bieden we weer een workshop aan en wel op woensdag 15 mei.
door Michaël Koelewijn 17 apr., 2024
Achter ieder object in de collectie van Museum Spakenburg zit een verhaal. Dit kan een kort verhaal zijn, over wat het is en waarvoor het werd gebruikt, maar soms is het een langer verhaal, over niet alleen wat het is, maar ook waar het vandaan komt en hoe het in Spakenburg terecht is gekomen. Voor het object uitgelicht in dit blog is het zo'n lang verhaal, afkomstig uit de koker van Henk Koelewijn (1946), bekend van o.a. de 'De Bourgondische Lelie'.
door Adriaantje de Jong 29 feb., 2024
Bij de tentoonstelling ‘De eindjes aan elkaar knopen’, over de Hollandse Knopenfabriek en knopen in de klederdracht, organiseert Museum Spakenburg een workshop om zelf Spakenburgse knoopjes te leren maken. De workshop wordt gegeven op zaterdag 16 maart.
door Adriaantje de Jong 19 feb., 2024
Museum Spakenburg is een plek waar tradities worden gekoesterd en duizenden bezoekers genieten van het rijke boerenleven, de visserij, oude ambachten en een prachtige collectie klederdracht van Bunschoten-Spakenburg. Wegens vertrek van de huidige medewerker zijn wij op zoek naar een Coördinator vrijwilligers/medewerker secretariaat (m/v) 16 uur per week Heb jij een groot hart voor mensen, ben je administratief sterk en houd je van musea? Dan ben jij misschien wel de persoon die wij zoeken. Wat ga je doen? Vrijwilligers Je bent het aanspreekpunt voor meer dan zestig vrijwilligers Maakt roosters en regelt vervanging bij afwezigheid Voert kennismakingsgesprekken met nieuwe vrijwilligers Zorgt voor attenties/bezoekjes bij ziekte, jubilea of afscheid Organiseert (vrijwilligers)bijeenkomsten Secretariaat en overige werkzaamheden Je beantwoordt telefoon- en mail Opent en sluit het museum Je doet de inkoop voor museumcafé, -winkel en kantoor Notuleert werkoverleg Bent het aanspreekpunt voor facilitaire zaken Springt bij waar nodig Opleiding en ervaring Je hebt een opleiding op MBO-niveau Beschikt over administratieve vaardigheden (Word en Excel) Bent communicatief sterk, zowel mondeling als schriftelijk Bent een verbindende en enthousiasmerende persoonlijkheid Bent secuur Wat mag je van ons verwachten? Je werkt op de mooiste plek van Spakenburg en krijgt van ons een salaris conform de Museum CAO. De functie is ingedeeld in schaal 7. Solliciteren Heb je zin om ons team te komen versterken? Stuur dan voor 9 maart een sollicitatie naar info@museumspakenburg.nl t.a.v. Adriaantje de Jong (directeur).
door Michaël Koelewijn 08 jan., 2024
De scheepswerf van Spakenburg kent een 400 jaar lange geschiedenis met vele werfbazen. In 1829 kwam de werf in handen van de familie Nieuwboer, waaraan het nog steeds zijn huidige naam ontleent. In 1857 nam Hendrik Willem Nieuwboer (1820-1908) de werf over. Naast zijn drukke werkzaamheden op de werf was hij ook een amateurschilder, waarvan gelukkig enkele werken in onze collectie zijn belandt.
door Adriaantje de Jong 13 okt., 2023
Woensdag 18 oktober staat weer in het teken van de kids bij Museum Spakenburg en De Bibliotheek Bunschoten - Eemland . Kom ook naar deze leuke activiteit in de herfstvakantie!
Meer berichten
Share by: